Dây dàn

DÂY TÍN HIỆU & DÂY LOA ÂM THANH

Dây tín hiệu và dây loa (sau đây gọi chung là dây dàn) là những bộ phận quan trọng trong hệ thống hi-fi hoặc home theater. Việc lựa chọn loại dây thích hợp sẽ giúp âm thanh hay hơn và giúp bạn khai thác được hết khả năng của bộ dàn. Việc hiểu và chọn lựa chính xác loại dây sẽ mang lại màn trình diễn hay nhất có thể với chi phí hợp lý nhất.

DÂY DẪN LÀ GÌ?

Khái niệm dây dẫn trong hệ thống hi-fi mà chúng ta bàn sau đây giới hạn ở các loại dây nối tín hiệu mức thấp và mức cao giữa các thiết bị trong bộ dàn với nhau. Trong thực tế, ta có thể tạm phân loại như sau:

Dây tín hiệu (interconnect): dây tín hiệu có nhiệm vụ chuyển tải các tín hiệu mức thấp (thường từ vài millivolt đến vài volt) giữa các thiết bị nguồn (đầu đĩa than, đầu CD, tuner, đầu băng) với DAC, preampli, và giữa preampli với ampli công suất. Dây tín hiệu cũng có một vài loại như sau:

• Dây tín hiệu không cân bằng (Unbalanced Interconnect): Thường có hai lõi và hai đầu cắm kiểu RCA (bông sen). Nó còn được gọi là dây tín hiệu single-end.
• Dây tín hiệu cân bằng (Balanced Interconnect): có ba lõi dây, và sử dụng đầu nối kiểu XLR. Nó thường dùng cho các thiết bị có đầu vào và đầu ra cân bằng.
• Dây tín hiệu digital (Digital Interconnect): là một dây tín hiệu đơn truyền tín hiệu digital, thông thường từ CD transport hoặc các nguồn digital khác tới bộ xử lý digital. Dây digital có loại làm bằng kim loại (coaxial) và loại làm bằng plastic hoặc thủy tinh hữu cơ (optical).

Dây loa (Speaker Cable): dây loa có nhiệm vụ chuyển tải các tín hiệu mức cao (vài đến hàng trăm volt) từ ampli đến hệ thống loa. Dây loa cũng có một vài loại như:

Dây loa đơn (còn gọi là single-end): mỗi 2 đầu chỉ có 2 cọc đấu, đây là kiểu phổ biến nhất hiện nay.

Dây loa bi-wire, tri-wire: mỗi đầu có 2 hoặc 3 cọc đấu, dùng cho các loa có thể đấu 2 hoặc 3 đường tiếng độc lập.

Dây loa có nhiều kiểu đầu cắm như: đầu kim thẳng, đầu kim cong, bắp chuối, càng cua… trong đó đầu bắp chuối và càng cua là phổ biến nhất trong các dây loa cao cấp. Nếu không có yêu cầu tháo ra tháo vào nhiều, bạn có thể dùng dây loa trần để vặn trực tiếp vào cọc ampli và cọc loa cũng rất tốt.

CẤU TẠO CỦA DÂY TÍN HIỆU VÀ DÂY LOA

Dây loa và dây tín hiệu thường gồm 3 thành phần: sợi dẫn, điện môi (chất cách điện) và đầu cắm. Sợi dẫn có tác dụng truyền tín hiệu, điện môi là lớp chất cách điện bọc quanh các sợi dẫn và vỏ ngoài; còn đầu cắm là đầu nối giữa dây và thiết bị âm thanh. Những thành phần này tập hợp với nhau tạo thành cấu trúc vật lý gọi là cấu hình dây. Mỗi thành phần đều có ảnh hưởng tới đặc tính âm thanh của dây. Sợi dẫn thường làm từ đồng hoặc bạc. Trong các dây cao cấp, độ tinh khiết của đồng có ý nghĩa rất quan trọng. Hợp kim đồng đôi khí chứa một lượng đồng nguyên chất và một phần tạp chất. Ví dụ, một sợi dẫn có 99,997% đồng nguyên chất, tức là nó chứa 0,03% hợp chất khác (có thể là sắt, sunfua, nhôm…). Nhiều người cho rằng đồng càng tinh khiết, âm thanh càng hay. Nhiều hợp kim đồng có tên là OFC (đồng không ngậm ô-xy). Khi chế tạo dây đồng OFC, người ta đã loại bỏ phần lớn thành phần ô-xy, hay nói chính xác hơn là được rút bớt khỏi hợp kim đồng vì thực ra, không thể loại bỏ hoàn toàn ô-xy khỏi đồng. Như vậy, đồng sẽ đỡ bị ô-xy hóa, đảm bảo cho lõi dây giữ được khả năng truyền dẫn ổn định.

Một chất liệu phổ biến khác được dùng để chế tạo lõi dây là bạc. Dây làm từ bac thường đắt hơn dây đồng, nhưng bạc cũng có ưu điểm của mình. Mặc dù tính dẫn điện của bạc chỉ cao hơn đồng chút xíu, nhưng bạc ít bị ô-xy hóa hơn đồng.

Điện môi là chất cách điện bao bọc quanh sợi dẫn. Chất điện môi có hấp thụ năng lượng, người ta gọi đây là hiện tượng hấp thụ của điện môi. Trong dây dẫn, hiện tượng hấp thụ năng lượng của chất điện môi có thể làm ảnh hưởng đến tín hiệu. Vì thế, chất điện môi có tác động lớn đến âm thanh của dây dẫn và mỗi chất điện môi lại có ảnh hưởng khác nhau. Dây dẫn bình dân thường dùng loại nhựa rẻ tiền làm điện môi. Còn dây tốt hơn thì thường dùng polyethylen. Tốt nhất là dây dùng polypropylene hoặc thậm chí là Teflon. Vài công ty đã chế tạo ra một chất liệu gần như không khí để làm chất cách điện (tất nhiên, chất cách điện tốt nhất là chân không). Có những hãng khác thì bơm không khí vào chất điện môi để tạo ra một hợp chất chứa nhiều không khí.

Đầu cắm là một phần của dây dẫn. Các đầu cắm tốt sẽ làm cho âm thanh của dây hay lên nhiều. Người dùng luôn muốn mua đầu cắm của dây tiếp xúc rộng và chặt với ổ cắm của thiết bị. Một vài loại đầu RCA đôi khi có những khe nhỏ ở giữa chân cắm để nâng cao khả năng tiếp xúc với ổ cắm. Phần lớn các đầu căm RCA cao cấp thường làm bằng đồng thông thường có pha một chút đồng thau để tăng cường độ cứng cho chất liệu. Hợp kim này thường được mạ bằng ni-ken, sau đó mạ vàng để tránh ô-xy hóa. Ở một đầu cắm khác, vàng được mạ trực tiếp lên đồng thau. Các chất liệu để làm đầu cắm còn có vàng và rô-đi.

Đầu cắm RCA và đầu cắm loa được hàn trực tiếp với lõi dây. Đa phần các nhà sản xuất các chất hàn có pha một chút bạc. Trong kỹ thuật hàn hiện đai, người ta không dùng chất hàn mà hàn trực tiếp sợi dẫn với đầu cắm bằng cách dùng một dòng điện lớn để làm nóng cháy điểm tiếp xúc giữa sợi dây và đầu cắm, khiến chúng liên kết lại với nhau, nâng cao khả năng truyền dẫn tín hiệu của dây.